γράφει η Μαγδαληνή Αγραφιώτη, Ψυχολόγος/ Οικογενειακή Θεραπεύτρια/ Συγγραφέας, ΜΑ, ΑΑΜFT clinical Designation, συνιδρυτικό μέλος ΕΛΕΘΕ
Στο διάστημα από Δεκέμβριο 2022 ως και Μάϊο 2023 πραγματοποιήθηκε το 20ωρο σεμινάριο η Ενσυναίσθηση ως Θεραπευτικό Εργαλείο κατά Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ.
Δεν είναι τίποτε άλλο από την μέθοδο «Μη Βίαιη Επικοινωνία (ΜΒΕ)» όπως την ονομάζει ο ιδρυτής της Δρ. Μαρσαλ Ρόζενμπεργκ. H μόνη διαφορά ήταν ότι οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες ήταν επαγγελματίες υγείας.
Θα διαβάσατε για την ίδια μέθοδο σε προηγούμενο άρθρο με τίτλο: Η Ενσυναίσθηση ως Εργαλείο Επικοινωνίας.
Γιατί το ονομάζω τώρα Θεραπευτικό Εργαλείο;
Ενώ δεν αποτελεί ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, εν τούτοις έχει θεραπευτικές επιπτώσεις επειδή δίνει τις δυνατότητες να συδεόμαστε μεταξύ μας με αυθεντικό τρόπο και σε επίπεδο αναγκών .
Εξάλλου αυτή τη φορά απευθυνόμουν σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, παρόλο που η μέθοδος απευθύνεται σε όλους όσους ενδιαφέρονται να την μάθουν και να την εφαρμόζουν.
Η κυρίως έννοια της ΜΒΕ συνίσταται στο ότι κάθε συμπεριφορά έχει σκοπό την ικανοποίηση κάποιας ανάγκης.
Κάποιες συμπεριφορές όχι μόνο δεν είναιπάντα οι κατάλληλες αλλά και συχνά επώδυνες για τις ανθρώπινες σχέσεις.
Παρά την καλή προαίρεση μας, προκαλούμε με την συμπεριφορά και τα λόγια μας πλήγωμα, δυσαρέσκεια και γενικότερα αποξένωση.
Με τη μέθοδο ΜΒΕ είμαστε σε πολύ καλύτερη θέση να επιλέγουμε τις συμπεριφορές που αποβαίνουν σε αμοιβαία ωφέλεια ή τουλάχιστον να μην είναι εις βάρος κανενός.
Οι ανάγκες είναι ό,τι πιο κοινό έχουμε όλοι οι άνθρωποι μεταξύ μας ανεξαρτήτως γεωγραφικής θέσης, εθνικής, θρησκευτικής, φυλετικής ταυτότητας, φύλου, ηλικίας. Ολοι έχουμε ανάγκη για ασφάλεια, σταθερότητα, για στενούς δεσμούς, συμμετοχή στην ευρύτερη κοινωνία, υγεία, εκπαίδευση, δημιουργικότητα, αυτονομία, εκπλήρωση ονείρων.
Με το να ρωτάμε «ποιά η ακάλυπτη ανάγκη μου ενεργοποιήθηκε τώρα που μου μίλησε με τρόπο που με δυσαρέστησε» πάμε στην πηγή του τί θέλουμε για να είναι η ζωή μας καλύτερη αντί να χάνουμε χρόνο στο αν και πώς μας αδίκησαν.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν διεκδικούμε να μας φέρονται με σεβασμό και καλοσύνη. Αντίθετα, αυξάνονται οι πιθανότητες να μας φέρονται όπως επιθυμούμε. Αντίστροφα, αν αναρωτηθούμε «ποιά είναι ακάλυπτη ανάγκη του;» μας απελευθερώνει από το να ασχολούμαστε με την συμπεριφορά η οποία απλά και μόνο είναι ένας, ίσως τραγικός και αποξενωτικός, τρόπος να ικανοποιήσει κάποια ανάγκη όχι απαραίτητα με αποτελεσματικό τρόπο.
Παράδειγμα: Η μητέρα μπαίνει μέσα στο δωμάτιο του γιου και σκέφτεται: «Είναι ανοργάνωτος»
Ενοχλημένη μπορεί να του πει: «Τι χάλια είναι αυτά; Δεν ντρέπεσαι καθόλου;»
Ενώ στην πραγματικότητα θέλει να πει ότι έχει ανάγκη από τάξη, εκφράζεται με τέτοια λόγια που πιο πολύ ζημιώνει τη σχέση με το παιδί της που τον βάζει σε άμυνα, οπότε όχι μόνο δεν την ακούει αλλά και την «γράφει».
Πως ανοίγει ο κύκλος των αντιπαραθέσεων με κατάληξη «αντίθετα στρατόπεδα» αντί να κλείνει;
Ο γιος τώρα ή ντρέπεται και το εκλαμβάνει ότι κάτι δεν πάει καλά με τον ίδιο. Μπορεί να αποκτήσει την αυτοεικόνα του «ανεύθυνου», «τεμπέλη» ή ότι η μητέρα του είναι «υπερβολική», «ιδιότροπη» , ότι «δεν καταλαβαίνει» . Οι πιθανότητες τώρα να απομονώνεται ο γιός και να κλείνεται στο καβούκι του αυξάνουν. Αρχίζει η αποξένωση αρχικά σε ήπια μορφή. Όταν συνεχίσει η κατηγόρια, αποδοκιμασία, μάλωμα και σε άλλες αφορμές όπως η μελέτη, ή η ώρα επιστροφής στο σπίτι ή οι παρέες που διαλέγει, τόσο ανοίγει ο κύκλος της αποξένωσης με μακροχρόνιες επιπτώσεις σε κάθε οικογένεια σε διαφορετικό βαθμό.
Με τη ΜΒΕ μιλάμε με σαφήνεια και ειλικρίνεια χωρίς κατηγόρια
Με την μέθοδο της ΜΒΕ πρώτα αποφεύγουμε την παρόρμηση μας, την κατηγόρια. Ως μητέρα ενδεικτικά, μπορούμε να λέμε με ειλικρίνεια και σαφήνεια : «απογοητεύομαι όταν βλέπω τα βιβλία στο πάτωμα και τα άπλυτα στο κρεββάτι. Έχω πολύ ανάγκη για τάξη. Ελπίζω να μην το εκλάβεις ως διαταγή όταν σου ζητώ να είναι το δωμάτιο σου τακτοποιημένο. Το λέω από δική μου ανάγκη»
Συγκρίνετε τώρα αυτά τα λόγια με την προηγούμενη ατάκα: «τι χάλια», «δεν ντρέπεσαι» κλπ.
Ας μην περιμένουμε με την πρώτη προσπάθεια να συνεννοηθούμε. Όμως τουλάχιστον δεν ζημιώνουμε την σχέση.
Έχω περισσότερα να πω στο θέμα. Για αυτό το λόγο μου αρέσει να δίνω σεμινάρια σε γονείς, εκπαιδευτικούς και νέους.
Να μερικές ερωτήσεις που μου έθεσαν οι συμμετέχοντες:
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μεθόδου;
Πρώτον έχει συγκεκριμένη δομή:
Η δομή της ΜΒΕ: Με σημείο εκκίνησης τις αποξενωτικές μας φράσεις και πράξεις όπως
Η κριτική και με βάση τα
Α. Γεγονότα, προσπαθούμε να μαντέψουμε τα
Β. Συναισθήματα ως οδηγό για τις ακάλυπτες
Γ. Ανάγκες. Τέλος κάνουμε
Δ. Αίτημα για την κάλυψη των αναγκών χωρίς είναι απαίτηση.
Δεύτερον: «Μεταφράζουμε» τα λόγια και τις πράξεις δικές μας και των άλλων σε Συναισθήματα και Ανάγκες. Αυτό βοηθάει να παρακάμψουμε συζητήσεις ανώφελες και επιζήμιες στις σχέσεις.
Τρίτον: Διαχειριζόμαστε τις ενοχλητικές συμπεριφορές ως τραγικές, ατυχείς εκφράσεις προσπάθειας προκειμένου να εκπληρώσει τις ανάγκες του/της. Στοχεύουμε να πάμε κατ’ ευθείαν στην ουσία, τις ανάγκες .
Τέταρτον: Έχει το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται την συγκατάθεση της άλλης πλευράς διότι όλοι θέλουν να ακουστεί η δική τους άποψη.
2. Ποιες είναι οι ωφέλειες;
Πάνω από όλα, συνειδητοποίησα στην πορεία της μαθητείας μου στην μέθοδο, ότι όταν είμαστε σε επαφή με τις ανάγκες μας είναι δύσκολο να γίνουμε σκλάβοι και υπάκουοι χωρίς τη θέληση μας.
Είναι ακόμη ένα εργαλείο στην φαρέτρα μας προκειμένου να συνδεόμαστε με τον εαυτό μας και τους άλλους ως κοινωνικά όντα.
Εμένα προσωπικά μου πρόσφερε πληρότητα. Παίρνω πιο γρήγορα αποφάσεις και βάζω πιο εύστοχα τις προτεραιότητες μου βάζοντας το ερώτημα «Ποιες είναι η ανάγκες μου αυτή τη στιγμή; Τι αποφάσεις να πάρω χωρίς να είναι εις βάρος κανενός;» . Φροντίζω τον εαυτό μου συναισθηματικά καλύτερα από πρίν χωρις να μπαίνω στην διαδικασία του «ποιός έχει δίκιο». Δίνω χώρο περισσότερο από πριν να εκφράσει ό άλλος την άποψη, συναισθήματα, ανάγκες.
Μας δίνει τη δυνατότητα να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά την καθημερινότητα των σχέσεων.
Βοηθάει στην αυθεντικά ήρεμη οικογενειακή ατμόσφαιρα και στην ειλικρινή επίλυση συγκρούσεων,
στην πρόληψη ψυχολογικών προβλημάτων, στην βελτίωση της συντροφικότητας και φροντίδας εαυτού.
Προλαβαίνει ενοχές, ντροπή με όλα τα συμπτώματα ψυχικά και σωματικά που ακολουθούν τέτοια τοξικά συναισθήματα.
Ως Οικογενειακή Θεραπεύτρια έχω βιώσει συχνά τα «αντίπαλα στρατόπεδα» να ενώνονται χωρίς αβαρίες. Ως ψυχοθεραπεύτρια έχω δει μεγάλη μεταβολή στην ψυχική υγεία ανθρώπων που έχουν υποστεί όλων των ειδών τη βία.
3. Σε τι διαφέρει η ΜΒΕ από την ψυχοθεραπεία;
Στην Ψυχοθεραπεία παίρνουμε το ιστορικό, κάνουμε διαγνώσεις στις οποίες βασίζουμε τις παρεμβάσεις μας με στόχο την ίαση του ωφελούμενου. Η σχέση δεν είναι ισότιμη γιατι ο ένας/μία έχει το ρόλο ειδικού και ό άλλος /άλλη του ωφελούμενου.
Το κοινό που έχει με την ψυχοθεραπεία, είναι ότι αφουγκραζόμαστε την εσωτερική εμπειρία και στις δύο περιπτώσεις. Στην ψυχοθεραπεία η σύνδεση μεταξύ δύο ανθρώπων (ή περισσοτέρων στην Οικογενειακή Θεραπεία) είναι μέσο όχι αυτοσκοπός.
Στην ΜΒΕ αφουγκραζόμαστε για την σύνδεση, φιλία, ομορφότερη σχέση, η οποία είναι αυτοσκοπός.
4. Σε τι διαφέρει η ΜΒΕ από άλλες μεθόδους Ενσυναίσθησης ή Επικοινωνίας;
Αυτό που την ξεχωρίζει από την έννοια της ενσυναίσθησης γενικότερα και την αντανακλαστική ακοή είναι ότι με αυτήν την μέθοδο το επίκεντρο είναι ξεκάθαρα η επιδίωξη κάλυψης ανθρωπίνων αναγκών, με αμοιβαίο όφελος φυσικά. Καμία μέθοδος δεν είναι καλύτερη από τη άλλη. Επιλέγουμε ποια μας ταιριάζει.
5. Μία συμμετέχουσα μου έθεσε τις εξής ερωτήσεις: κατά πόσο πιστεύετε ότι η ΜΒΕ αυτή καθ’ εαυτή είναι εύκολο να εφαρμοστεί στην κοινωνία όπου ζούμε, ποιες είναι οι δυσκολίες ή οι προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιος εφαρμόζοντας την κι αυτό από την δική σας οπτική γωνία ως μαθήτρια και πλέον ως δασκάλα της μεθόδου
Απάντηση: η μέθοδος είναι φαινομενικά απλή αλλά χρειάζεται εξάσκηση επειδή δεν είμαστε συνηθισμένες να επικοινωνούμε έτσι. Στην αρχή πάθαινα «σαρδάμ» σαν να μάθαινα καινούργια γλώσσα. Απαιτεί συγκράτηση να σκεφτώ.
Ομως δεν είναι απαραίτητο να την εφαρμόζουμε τέλεια και με ακρίβεια. Εχω δει στην δουλειά μου να γίνονται θαύματα με «ατελή» εκπαίδευση. Παράδειγμα, μία ωφελούμενη μου που έχει υποστεί όλων των ειδών κακοποίησης, ύστερα από πολλές συνεδρίες μου είπε για την μητριά της «από άγνοια τα έκανε αυτά» . Απαντώ «ναι, σας φέρθηκε με τραγικό τρόπο με τραυματικές συνέπειες»
Τώρα ασχολείται περισσότερο με το να βελτιώσει τη δική της ζωή απελευθερωμένη ως ένα βαθμό από την ψυχολογία του θύματος.
Οι προκλήσεις που συναντώ είναι ότι οι συνήθειες των ανθρώπων να επικοινωνούν τον πόνο τους με κατηγόριες, αποδοκιμασίες, απρόσκλητες συμβουλές και παρηγοριές είναι κατανοητό ότι πυροδοτούν «αντίποινα».
Αυτό που μετράει είναι η αλλαγή στην συνειδητοποίηση. Σαν να βάζουμε ένα σχέδιο ζωγραφικής σε άλλο κάδρο.
Αξίζει πολύ τον κόπο στην εξάσκηση αυτής της μεθόδου. Όπως ήδη ανέφερα, είναι δύσκολο να είμαστε σκλάβοι κάποιων ηθικά, ψυχολογικά και πρακτικά όταν εστιάζουμε στις ανθρώπινες ανάγκες δικές μας και των άλλων.
Αυτό που μετράει είναι η αλλαγή στην συνειδητοποίηση. Είναι σαν να βάζουμε ένα σχέδιο ζωγραφικής σε τελείως διαφορετικό κάδρο. Του δίνουμε άλλη όψη. Δηλαδή αντί να κατηγορώ τον εαυτό μου και τους άλλους ότι κάνουμε λάθη, παραλείψεις και να προσάπτω επίθετα, ανακάλυψα ότι «ουδείς εκών κακός» . Αυτό που κάνω τώρα όταν κάτι δεν πάει καλά στη ζωή μου και στις σχέσεις μου είναι να εξετάζω αν ο τρόπος και όχι η πρόθεση ήταν ο ενδεδειγμένος στην συγκεκριμένη στιγμή λαβαίνοντας υπόψη την κάλυψη αναγκών και από τις δύο πλευρές. Εχουμε πιο πολλές επιλογές από ότι φανταζόμαστε. Μου δίνει τεράστια ευκαιρία να ζω σύμφωνα με τις αξίες μου.
Στην κοινωνία που ζούμε με τις συνήθειες να βάζουμε επίθετα, ετικέτες, να αποδοκιμάζουμε, να κατηγορούμε, προτείνω να μην χρησιμοποιούμε κατά γράμμα τη δομή. Ούτε τα λόγια ακριβώς. Εξάλλου αυτό προτείνει ο ιδρυτής, γιατί το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το αντίθετο από αυτό που επιδιώκουμε, δηλαδή την σύνδεση. Συχνά επιλέγω να ακούω σιωπηλά τα συναισθήματα και τις ανάγκες πέρα από συμπεριφορές και λόγια. Επηρεάζεται η σχέση θετικά χωρίς να λέω κάτι.
Η πρόκληση για μένα ως «δασκάλα» είναι ότι θα ήθελα να μεταδώσω αυτήν την μέθοδο σε περισσότερους ανθρώπους από ότι είναι διαθέσιμοι. Έχω βιώσει μεγάλες ωφέλειες όπως ήδη ανέφερα και έχω επιθυμία και ανάγκη να κάνω τη ζωή των συνανθρώπων μου καλύτερη, πλουσιότερη. Για μένα, η ΜΒΕ είναι δέσμευση και σκοπός ζωής.
Βιβλιογραφία και άλλες πηγές:
- Marshall Rosenberg, PhD. MΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η γλώσσα της καρδιάς, 2018 μετάφραση Γ. Τσιτσιρίγκος, Εκδόσεις Κοντύλι
- Marshall Rosenberg, PhD, Non Violent Communication, A Language of Life, 2003, Puddle Press
- The Center for Non Violent Communication https:www.cnvc.org
- Thom Bond, the Compassion Book, Lessons from the Compassion Course